Czym są wskaźniki zrównoważonego rozwoju?

Maciej Orzechowski
11 godzin temu
8 minut(y) czytania

Co to są wskaźniki zrównoważonego rozwoju? W ogólnym ujęciu to zbiór mierników będących narzędziem do monitorowania postępu w realizacji celów wynikających z założeń koncepcji zrównoważonego rozwoju. Pozwalają zweryfikować, między innymi, jak działania jednego podmiotu wypadają na tle innych ocenianych podmiotów, czyli np. porównać skuteczność dwóch państw w analogicznych obszarach. Warto dodać, że wskaźniki zrównoważonego rozwoju nie powinny być traktowane jako sposób na surową recenzję poczynań w danym zakresie, ale jako wsparcie w odpowiednim kierowaniu procesami prowadzącymi do zmiany świata na lepsze.

Zastanawiasz się, jakie są wskaźniki zrównoważonego rozwoju i których obszarów dotyczą? Dowiesz się tego z dalszej części artykułu! Wyjaśnimy w nim m.in. jakie są trzy główne elementy pojęcia zrównoważonego rozwoju, ile jest związanych z nim celów, a także czym są wskaźniki zrównoważonego rozwoju oraz jakie można wyróżnić ich przykłady.

Co wchodzi w skład zrównoważonego rozwoju i na czym polega ta idea?

Jako ludzkość już wiele lat temu zdaliśmy sobie sprawę z tego, jakim przywilejem jest możliwość zamieszkiwania Ziemi. Z tego przekonania i jednoczesnej świadomości o niedostatkach ładu panującego na świecie wypłynęła chęć zachowania tego, co dobre, a także poprawy różnych istniejących niedociągnięć. Wszystko po to, by nowe pokolenia mogły z jednej strony czerpać z zachowanych w odpowiednim stanie dóbr, a z drugiej strony móc żyć w lepszych warunkach społecznych, gospodarczych i środowiskowych.

Na tym fundamencie wyrosła koncepcja zrównoważonego rozwoju. Jej sens doskonale oddaje Raport Brundtland „Nasza wspólna przyszłość” z 1987 roku, gdzie scharakteryzowano zrównoważony rozwój jako rozwój, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie.

Aby jednak lepiej zrozumieć praktyczny wymiar tej idei, należy zastanowić się, co leży u jej podstaw. W tym celu warto zadać sobie pytanie o to, jakie są 3 składniki zrównoważonego rozwoju.

Jakie są trzy filary zrównoważonego rozwoju?

Zastanawiając się nad tym, jakie są 3 główne elementy pojęcia zrównoważonego rozwoju, dochodzimy do wniosku, że tworzą je następujące filary:

filar ekonomiczny (gospodarczy) – postęp związany ze wzrostem gospodarczym stanowi narzędzie, które pozwala zadbać o podstawę naszego funkcjonowania, czyli środowisko, a także o dobrobyt społeczeństwa, będący celem napędzającym działania realizowane w ramach zrównoważonego rozwoju,
filar społeczny – aby móc mówić o zrównoważonym rozwoju, musi być on ukierunkowany na niwelowanie nierówności społecznych oraz zaspokajanie przynajmniej podstawowych potrzeb całego społeczeństwa, a także odbywać się z poszanowaniem takich kwestii jak m.in. prawa człowieka czy różnorodność kulturowa,
filar środowiskowy – fundamentem zrównoważonego rozwoju jest optymalne gospodarowanie zasobami naturalnymi, ograniczanie negatywnego wpływu człowieka na środowisko, poprawa stanu powietrza, gleb i wód, a także ochrona bioróżnorodności.

Na bazie tego, jakie są trzy części zrównoważonego rozwoju, wskazuje się proste do zapamiętania zasady pozwalające uzmysłowić jego sens szerszemu gronu osób.

Przykładem tego może być reguła 3P. Na czym ona polega i jakie są 3P zrównoważonego rozwoju? To bardzo proste:

pierwsze „P” oznacza Prosperity, czyli wzrost gospodarczy,
drugie „P” to symbol People, czyli ludzie,
trzecie „P” odnosi się do słowa Planet, czyli planeta.

Niezależnie od rozważań dotyczących tego, jakie są teorie zrównoważonego rozwoju, można w uproszczeniu stwierdzić, że sednem tej koncepcji jest solidarność pokoleń. Wyraża się ona poprzez aktywne, zbalansowane działania dążące do sprawiedliwości społecznej oraz poprawy dobrostanu środowiska przy jednoczesnym osiąganiu wzrostu gospodarczego.

Jakie wyróżniamy Cele Zrównoważonego Rozwoju i czego one dotyczą?

Chcąc zrozumieć znaczenie, jakie mają wskaźniki zrównoważonego rozwoju, należy najpierw zdać sobie sprawę, z jakimi celami są one związane. W dokumencie „Przekształcamy nasz świat: Agenda na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030” zawarto 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju (SDG), do których należy dążyć zarówno na różnych szczeblach administracyjnych, jak i w sektorze biznesu, nauki oraz codziennego życia. To one determinują kierunek zmian, jakie muszą nastąpić, by kolejne generacje miały zapewniony sprawiedliwy dostęp do zasobów oferowanych przez planetę oraz dóbr wynikających ze wzrostu gospodarczego.

Wiedza na temat tego, co definiuje 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju, to jednak nie wszystko. Należy uzmysłowić sobie także to, czego mają dotyczyć związane z ich realizacją zmiany transformacyjne. Otóż ścieżka zrównoważonego rozwoju wyznaczana przez Agendę 2030 wskazuje 5 obszarów, na których należy się skoncentrować. Są to:

ludzie,
planeta,
dobrobyt,
pokój,
partnerstwo.

Jakie wyróżniamy Cele Zrównoważonego Rozwoju, których realizacja ma pozwolić na dokonanie oczekiwanych zmian w wyżej wymienionych obszarach? Poniżej przedstawiamy kilka przykładów SDG zawartych w Agendzie 2030.

Cel 1.: Wyeliminować ubóstwo we wszystkich jego formach na całym świecie.
Cel 3.: Zapewnić wszystkim ludziom w każdym wieku zdrowe życie oraz promować dobrobyt.
Cel 6.: Zapewnić wszystkim ludziom dostęp do wody i warunków sanitarnych poprzez zrównoważoną gospodarkę zasobami wodnymi.
Cel 7.: Zapewnić wszystkim dostęp do źródeł stabilnej, zrównoważonej i nowoczesnej energii po przystępnej cenie.
Cel 10.: Zmniejszyć nierówności w krajach i między krajami.
Cel 11.: Uczynić miasta i osiedla ludzkie bezpiecznymi, stabilnymi, zrównoważonymi oraz sprzyjającymi włączeniu społecznemu.
Cel 15.: Chronić, przywrócić oraz promować zrównoważone użytkowanie ekosystemów lądowych, zrównoważone gospodarowanie lasami, zwalczać pustynnienie, powstrzymywać i odwracać proces degradacji gleby oraz powstrzymać utratę różnorodności biologicznej.
Cel 17.: Wzmocnić środki wdrażania i ożywić globalne partnerstwo na rzecz zrównoważonego rozwoju.

To jedynie niektóre spośród zamieszczonych w tym dokumencie Celów Zrównoważonego Rozwoju. Na podstawie przytoczonych przykładów doskonale widać jednak, że są one bardzo zróżnicowane i ambitne. Mogą przy tym wydawać się dość ogólne – powstaje więc uzasadnione pytanie o to, jak miarodajnie ocenić działania podejmowane na drodze do ich realizacji, a także konsekwencje tych inicjatyw. I tu właśnie widzimy wartość, jaką niosą ze sobą wskaźniki zrównoważonego rozwoju.

Jaka jest określająca wskaźniki zrównoważonego rozwoju definicja?

W świecie zarządzania często w różnych wersjach pojawia się cytat Petera Druckera, autorytetu w tej dziedzinie, zgodnie z którym nie da się zarządzać czymś, czego nie można zmierzyć. Podobna myśl stoi za wysiłkami podejmowanymi w celu tworzenia coraz doskonalszych wskaźników zrównoważonego rozwoju.

Choć nie istnieje jedna, „sztywna”, opisująca wskaźniki zrównoważonego rozwoju definicja, to podejścia do tego terminu stosowane w różnych źródłach są zbieżne. W internetowym słowniku pojęć Eurostatu wyjaśniono, że wskaźniki zrównoważonego rozwoju (SDI) mają na celu pomiar zrównoważonego rozwoju w dłuższych przedziałach czasowych. W publikacji „Wskaźniki zrównoważonego rozwoju Polski” Głównego Urzędu Statystycznego z 2011 roku określono natomiast wskaźniki zrównoważonego rozwoju jako podstawowe narzędzie monitoringu odsłaniające w sposób wymierny istotę tej koncepcji rozwoju. Pozwala ono na statystyczną ocenę kraju z punktu widzenia stopnia wdrożenia idei zrównoważonego rozwoju.

Najprościej rzecz ujmując, wskaźniki zrównoważonego rozwoju są narzędziem, które umożliwia kompleksowy pomiar postępów ocenianego podmiotu, np. kraju, w dążeniu do nadrzędnego celu: zrównoważonego rozwoju. Ich stosowanie zapewnia liczne korzyści:

Wskaźniki zrównoważonego rozwoju pomagają podejmować kluczowe decyzje w oparciu o rzetelne dane. Pozyskane dzięki nim informacje mogą stać się przyczynkiem np. do intensyfikacji działań w danym obszarze, modyfikacji priorytetów lub rozważenia zmiany stosowanych praktyk na bardziej efektywne.
Za sprawą wskaźników zrównoważonego rozwoju można monitorować to, czy zapisy zawarte w różnego rodzaju dokumentach planistycznych istnieją jedynie „na papierze”, czy też realizowane w praktyce są odpowiednie działania na rzecz ich spełnienia.
Ważną funkcją pełnioną przez wskaźniki zrównoważonego rozwoju oceniające działania krajowe czy lokalne jest także dostarczanie informacji. Dzięki nim obywatele mogą zyskać świadomość o działaniach wdrażanych na danym obszarze na rzecz zrównoważonego rozwoju, a także czy są one skuteczne.

Zdając sobie sprawę ze znaczenia i ról odgrywanych przez wskaźniki zrównoważonego rozwoju, przyjrzyjmy się temu, jakie są ich rodzaje i przykłady.

Jakie są międzynarodowe wskaźniki zrównoważonego rozwoju?

Ciekawi Cię, jakie są wskaźniki zrównoważonego rozwoju? Odpowiedź na to pytanie stale ewoluuje, ponieważ, po pierwsze, istnieją różne zbiory takich mierników, a po drugie są one z czasem modyfikowane. W praktyce wskaźniki przypisuje się często do Celów Zrównoważonego Rozwoju i towarzyszących im zadań wyrażonych w Agendzie 2030. Z takim działaniem mamy do czynienia w przypadku list prezentowanych np. przez Eurostat czy Wydział Statystyki Narodów Zjednoczonych.

Jaki jest przykład wskaźnika zrównoważonego rozwoju?

Zastanawiasz się, jaki jest przykład wskaźnika zrównoważonego rozwoju przyporządkowanego do konkretnego SDG i odpowiadającego mu zadania? Śpieszymy z odpowiedzią!

Do przytoczonego wcześniej Celu 1., tj.:

„wyeliminować ubóstwo we wszystkich jego formach na całym świecie”,

oraz do związanego z nim zadania:

„do 2030 roku wyeliminować skrajne ubóstwo dla wszystkich ludzi na całym świecie, obecnie mierzone jako osoby żyjące z mniej niż 1,25 dolara dziennie”,

w opracowaniach Wydziału Statystyki Narodów Zjednoczonych został przyporządkowany jeden wskaźnik:

„odsetek ludności żyjącej poniżej międzynarodowej granicy ubóstwa według płci, wieku, statusu zatrudnienia i położenia geograficznego (miasto/wieś)”.

Warto przy tym zaznaczyć, że do jednego zadania, a tym bardziej do jednego Celu, może być przyporządkowana większa liczba mierników. Zasadne wydaje się więc pytanie: ile jest wskaźników zrównoważonego rozwoju? Na globalnej liście Wydział Statystyki Narodów Zjednoczonych znajdują się 234 unikalne wskaźniki.

Jakie wyróżniamy rodzaje krajowych wskaźników zrównoważonego rozwoju?

Mierniki podawane przez Eurostat czy Wydział Statystyki Narodów Zjednoczonych mają charakter międzynarodowy. Nie brakuje jednak zestawów wskaźników zrównoważonego rozwoju o innym profilu. Warto tu wspomnieć o jednym z podejść funkcjonujących w polskiej przestrzeni, zgodnie z którym krajowe wskaźniki grupuje się, uwzględniając kryterium czterech ładów (wymiarów) zrównoważonego rozwoju. Można się z nim szerzej zapoznać w ramach lektury przywołanej wcześniej publikacji „Wskaźniki zrównoważonego rozwoju Polski”. Jakie są 4 wymiary zrównoważonego rozwoju, które bierze się pod uwagę?

Wymiar społeczny

W ramach ładu społecznego wyodrębnia się kilka obszarów tematycznych, których dotyczą wskaźniki zrównoważonego rozwoju. Są nimi m.in. zmiany demograficzne, zdrowie publiczne, integracja społeczna, edukacja czy dostęp do rynku pracy. Poszczególnym obszarom przypisane są różne wskaźniki zrównoważonego rozwoju – dla zmian demograficznych okazują się nimi np. współczynnik przyrostu naturalnego, współczynnik dzietności czy wskaźnik migracji zagranicznych.

Wymiar gospodarczy

W tym przypadku mamy do czynienia z pięcioma obszarami tematycznymi, wśród których znajdują się m.in. rozwój gospodarczy, zatrudnienie czy transport. Biorąc pod lupę kwestię zatrudnienia, zauważamy trzy przypisane do niej wskaźniki, w tym: wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 20-64 lata, wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 55-64 lata, a także średni wiek dezaktywizacji zawodowej.

Wymiar środowiskowy

W to szerokie zagadnienie wpisuje się wiele obszarów, do których należą np. zmiany klimatu, energia, ochrona powietrza, użytkowanie gruntów czy gospodarka odpadami. Przykładowo, wskaźnikami zrównoważonego rozwoju, które dotyczą obszaru energii, są m.in.:

energia ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto,
biopaliwa w zużyciu paliw w transporcie,
nakłady na środki trwałe w zakresie niekonwencjonalnych źródeł energii.

Wymiar instytucjonalno-polityczny

W tym wymiarze wyróżniamy takie obszary tematyczne jak np. globalne partnerstwo, polityka spójności i efektywności, otwartość i uczestnictwo czy aktywność obywatelska. W przypadku tego ładu mamy do czynienia ze stosunkowo niewieloma wskaźnikami zrównoważonego rozwoju. Jako przykłady takich mierników można podać:

frekwencję w wyborach parlamentarnych oraz samorządowych (obszar: otwartość i uczestnictwo),
poziom zaufania wobec instytucji publicznych (obszar: polityka spójności i efektywności).

Czym są wskaźniki zrównoważonego rozwoju? Podsumowanie

Bez względu na to, czy weźmiemy pod uwagę mierniki stworzone na potrzeby Unii Europejskiej, wyjdziemy poza UE i spojrzymy globalnie, czy też skupimy się na szczeblu krajowym lub niższym, wniosek będzie ten sam. Wskaźniki zrównoważonego rozwoju stanowią bardzo pomocne narzędzie w procesie transformacji świata realizowanym w ramach solidarności pokoleń. Dzięki nim można monitorować postępy we wdrażaniu tej koncepcji i optymalizować podejmowane działania. Nadrzędny cel jest wyjątkowo szlachetny: sprawiedliwszy świat, w którym dobrobyt ludzi i środowiska idą ramię w ramię ze wzrostem gospodarczym.

Interesują Cię kwestie związane z ESG, śladem węglowym i zrównoważonym rozwojem? Zachęcamy do zapoznania się z innymi naszymi artykułami, które dostarczą Ci solidnej dawki wiedzy!