We wrześniu 2024 roku po raz pierwszy w historii udział węgla w produkcji energii elektrycznej spadł poniżej 50% w polskim miksie wytwórczym. To o nieco ponad 10% mniej w porównaniu do całego poprzedniego roku. Nieodnawialne źródła energii nadal są w Polsce fundamentem energetyki – mimo podjętego wysiłku, by ograniczyć ich wydobycie i udział w produkcji prądu. Z jakich nieodnawialnych surowców korzystamy w Polsce? Czym różnią się od OZE, czyli odnawialnych źródeł energii? Każdą z tych kwestii omawiamy w poniższym artykule.
Czym są nieodnawialne źródła energii?
Nieodnawialne surowce energetyczne to źródła energii elektrycznej i cieplnej, które nie tylko nie odnawiają się w krótkim czasie, ale również z czasem się wyczerpują.
Ich eksploatacja i spalanie prowadzi do negatywnego wpływu na środowisko naturalne, w tym emisji dwutlenku węgla (CO2) oraz innych gazów cieplarnianych. Przyczyniają się one do globalnego ocieplenia i zanieczyszczenia powietrza, w Polsce odczuwalnego szczególnie zimą. To między innymi w związku z tym wytwarzanie energii z nieodnawialnych źródeł jest jednym z kluczowym zagadnień w dyskusjach o zrównoważonym rozwoju i ochronie klimatu.
Jakie surowce zaliczamy do wyczerpywalnych zasobów energii?
Węgiel kamienny – powstaje w wyniku długotrwałych procesów biochemicznych i geologicznych, zawiera od 75% do 97% węgla, co czyni go jednym z najważniejszych źródeł energii i przekłada się na jego kluczową rolę w polskiej energetyce
Węgiel brunatny – powstaje z torfu pod wpływem ciśnienia i temperatury, jest mniej dojrzałym niż węgiel kamienny paliwem pochodzenia organicznego, a jego zawartość węgla wynosi zazwyczaj od 50% do 70%, jest też mniej eksploatowanym w Polsce surowcem
Ropa naftowa – wykorzystywana do produkcji paliw transportowych, takich jak benzyna i olej opałowy, jest płynem organicznym, który składa się głównie z węglowodorów i powstaje z rozkładu martwych organizmów morskich
Gaz ziemny – składa się przede wszystkim z metanu (CH4) i powstaje w procesach geologicznych podobnych do tych, które prowadzą do powstania ropy naftowej. Choć jest jednym z najczystszych paliw kopalnych, to jego wydobycie wiąże się z ryzykiem emisji metanu
Torf – materiał organiczny, który powstaje w warunkach wodnych poprzez częściowe rozkładanie roślin. Torf stosuje się przede wszystkim jako nawóz organiczny oraz materiał izolacyjny, ale jego eksploatacja może prowadzić do degradacji lokalnych ekosystemów
Uran – wykorzystywany w elektrowniach jądrowych. Mimo że zasoby uranu są praktycznie niewyczerpalne, podobnie jak w przypadku paliw kopalnych, jego eksploatacja jest znacznie szybsza niż naturalne procesy powstawania nowych zasobów
Które nieodnawialne surowce wykorzystujemy w Polsce najczęściej?
W kraju do pozyskiwania energii elektrycznej nadal najczęściej wykorzystujemy węgiel kamienny i brunatny – dokładnie w tej kolejności. Na dalszych miejscach znajdują się ropa naftowa i gaz ziemny. Poniżej znajdziesz kilka faktów na temat nieodnawialnych źródeł energii w Polsce.
Węgiel kamienny
Węgiel kamienny, czyli materiał pochodzenia roślinnego, wydobywamy metodą podziemnej eksploatacji w kopalniach w dwóch lokalizacjach – Górnośląskim Zagłębiu Węglowym (GZW) oraz w Lubelskim Zagłębiu Węglowym (LZW).
Wydobycie węgla kamiennego sukcesywnie spada, ale Polska pozostaje jednym z dwóch państw członkowskich Unii Europejskiej, która go nadal produkuje (drugim są Czechy, ale produkują go znacznie mniej).
Węgiel brunatny
Rola węgla brunatnego zmniejszyła się w latach 90. ubiegłego wieku. W 2023 roku Polska zajęła drugie miejsce pod względem ogólnoeuropejskiego zużycia węgla brunatnego z wynikiem 18% (dla porównania Niemcy zajęły miejsce pierwsze z wynikiem 46%). Eksploatujemy go metodą odkrywkową, głównie w czterech kopalniach – w Bełchatowie, Turowie, Koninie i Sieniawie.
Dwie największe kopalnie węgla brunatnego, Bełchatów i Turów, mają istotne znaczenie dla polskiej energetyki. Bełchatów dostarcza od 22% do 25% energii elektrycznej w kraju, a Turów około 8%. Obie są objęte koncesjami na wydobycie do odpowiednio 2035 i 2044 roku.
Ropa naftowa
Złoża ropy naftowej w Polsce są niewielkie – w 2023 roku 2023 udokumentowano 88 takich złóż. Jej eksploatacja polega na wykonaniu wierceń, dzięki czemu surowiec wydostaje się na powierzchnię Ziemi.
Niestety, wyciek ropy może doprowadzić do skażenia środowiska naturalnego, w tym śmierci ptaków oraz organizmów morskich, ponieważ nie przepuszcza tlenu i promieni słonecznych, a jej lepka konsystencja może oblepić m.in. skrzydła zwierząt.
Gaz ziemny
Gaz ziemny najczęściej znajduje się w złożach wraz z ropą naftową, dlatego nie zaskakują dane na temat jego wydobycia w kraju. W 2023 roku Polska wydobyła około 4 miliardy metrów sześciennych gazu ziemnego, co stanowiło około 20% krajowego zapotrzebowania.
Czym różnią się odnawialne i nieodnawialne źródła energii?
Wykorzystanie nieodnawialnych źródeł energii w zgodzie z naturą jest wyjątkowo trudne, szczególnie jeśli weźmiemy pod uwagę rosnące zapotrzebowanie na energię elektryczną. Ich negatywny wpływ na środowisko znacznie przekroczył korzyści z produkcji.
Dlaczego tak duże znaczenie ma wybór źródła energii – czym różnią się zasoby nieodnawialne od odnawialnych?
Odnawialne źródła umożliwiają wytwarzanie energii bez emisji dwutlenku węgla oraz innych szkodliwych gazów cieplarnianych. W przeciwieństwie do surowców kopalnych, które przyczyniają się do globalnego ocieplenia, OZE sprzyjają zrównoważonemu rozwojowi.
Inwestycje w OZE pomagają zwiększyć bezpieczeństwo energetyczne krajów poprzez mniejszą zależność od importu paliw kopalnych, szczególnie z krajów takich jak Rosja.
Wydobycie i transport źródeł nieodnawialnych może stawać się coraz droższe wraz z wyczerpywaniem się łatwo dostępnych zasobów. Z kolei w ostatnich latach koszty technologii OZE znacznie spadły. Przykładowo, koszt energii z promieni słonecznych spadł o około 90% od 2010 roku.
Widać wyraźnie, że nieodnawialne źródła energii mają swoje wady, ale jakie mają zalety? Nadal są, mimo wszystko, stosunkowo tanim sposobem na to, by wyprodukować energię, a sama technologia jest wszystkim bardzo dobrze znana, co ułatwia zarządzanie procesami.
Z perspektywy biznesu, a w szczególności małych i średnich przedsiębiorstw, przejście na inne rozwiązania wiązałoby się z dużymi inwestycjami. Przykładowo, w sektorze cementowym całkowita dekarbonizacja jest na chwilę obecną niemożliwa. Z kolei z punktu widzenia konsumenta indywidualnego jest to tanie rozwiązanie w sezonie grzewczym, a dodatkową zaletą jest to, że surowce kopalne charakteryzuje wysoka kaloryczność.
Należy jednak pamiętać, że nieodnawialne źródła energii mają negatywny wpływ na środowisko, a ich złoża z definicji są ograniczone, co z oczywistych względów stawia pod znakiem zapytania przyszłość tego rozwiązania.